Geuzenliedboek 1940-1945

Nauwelijks was de stijfsel achter de eerste Duitsche propaganda-affiches in den zomer van 1940 droog, of geheel Nederland las en verspreidde het lied van ‘vliegers die genade kennen’. Ons volk beroofd van vliegtuigen, kanonnen en geweren, had een geheim wapen ontdekt: het lied. En dat wapen heeft het den geheelen oorlog door gehanteerd: geen schanddaad werd door de Duitschers beraamd of bedreven, of er deed een berijmd protest de ronde. Daarnaast kwamen er de liederen, die den Nederlanders moed wilden inspreken, die hen wilden doordringen van de waarde van het eigene om hen zoo sterk te doen staan in den strijd tegen den overweldiger.

In het najaar van 1942 rees het plan de verzets-poëzie te verzamelen en zoo opnieuw onder ons volk te brengen. Het gelukte: niet lang daarna zag het Geuzenliedboek, het eerste vervolg op de geuzenliedboeken uit den tijd van den tachtigjarigen oorlog, het licht. Het was een sein geweest: nu verschenen van alle kanten de liedboeken, het één fraaier uitgevoerd dan het ander, maar alle dienstbaar aan één doel: ons volk sterken in en prikkelen tot verzet, verzet en nog eens verzet.

Deze liedboeken bevatten een machtig stuk geschiedenis van onze vijfjarige worsteling; hier vindt men de reacties op nederlagen en overwinningen, op barbaarsche wreedheden en kranige staaltjes van verzet; hier vindt men de uitingen van bewondering voor wie ons volk dienden en de zweepende hoon tegen den vijand en zijn volgzame handlangers. En al die reacties zijn ontstaan ‘heet van de naald’ - door een bezield dichter of door een door woede en verbetenheid tot spreken gebracht rijmelaar - onder den onmiddellijken indruk der gebeurtenissen. Dit maakt deze verzen tot een kostbaar bezit, ook nu zij hun directe doel niet langer behoeven te dienen. De latere geschiedschrijver, die het epos van het